Dat Harderwijk al in de dertiende eeuw lid was van de Hanze, blijkt uit een conflict tussen de stad en de Hanzestad Hamburg. In het archief van het stadsbestuur Harderwijk vinden we een aantal akten terug die ons meer vertellen over de ruzie die plaatsvond tussen Hamburg en Harderwijk in het jaar 1280.
Bonje binnen de Hanze
De Hanze was verbonden door samenwerkingsverbanden, maar deze waren niet strict vastgelegd. Daar waar mogelijk werd samen opgetreden, maar de leden waren vooral lid om zoveel mogelijk winst voor hun stad te behalen. De eigen belangen kwamen daarom vooral op de eerste plaats. Een stad die hier gretig gebruik van maakte, was bijvoorbeeld Kampen. Zij waren lid als het hen uitkwam, maar maakten ook deals met andere partijen buiten de Hanze. Het was uiteraard onvermijdelijk dat dit één van de oorzaken was, waardoor wel eens wrijving ontstond tussen de Hanzesteden. Zo ook tussen Hamburg en Harderwijk in het jaar 1280.
Helaas zijn er geen documenten overgeleverd die ons meer vertellen over de aard van de botsing tussen beide Hanzesteden. In het archief van Harderwijk vinden we echter wel een aantal regesten die betrekking hebben op de vredesonderhandelingen met Hamburg in dat jaar. Zo is de eerste oorkonde gedateerd op 27 april 1280. Uit dit document blijkt dat de vredesonderhandelingen dan al zijn gestart. Dit zou kunnen betekenen dat het conflict al dateert van het jaar daarvoor, maar daarvan vinden we geen bewijzen in de archieven.
Fikse ruzie
Dat het niet om een klein conflict ging, blijkt uit de documenten. In de vredesonderhandelingen is opgenomen dat beide partijen de geconfisqueerde schepen met goederen en bemanning vrij moeten laten. Dat betekent dat zowel Harderwijk als Hamburg schepen met goederen en bemanning van de andere partij gevangen hebben gehouden in hun eigen stad. Waar dat precies is geweest, is niet bekend. Harderwijk had echter geen echte haven, maar twee steigers die richting de stad liepen. Wellicht heeft het schip (of schepen) dan aan één van deze steigers gelegen, terwijl de bemanning elders werd vastgehouden.
Pijn in Harderwijker portemonnee 
Naast het vrijlaten van gevangenen, schepen en goederen moeten de Harderwijkers een fors bedrag aan borg en schadeloosstelling betalen. Voor de borg van een Harderwijker voogd (bestuurder) moet 55 mark sterling worden betaald.
Naast dat bedrag, dat direct na de vredeshandelingen betaald moest worden, moet de stad Harderwijk nog eens 200 mark sterling betalen voor schadeloosstelling. Het feit dat Harderwijk dit in termijn van 50 mark sterling mag betalen tot het volledige bedrag is afgelost, geeft wel aan hoe enorm dit bedrag geweest moest zijn. Harderwijk had toentertijd toch al enig statuur, maar is daadkrachtig genoeg om dit op te hoesten. Blijkbaar is dat toch gangbaar, omdat in de onderhandelingen al is opgenomen dat de stad elk jaar met Pasen 50 mark sterling betaald, tot het volledige bedrag is voldaan. In de Harderwijker archieven zijn geen documenten overgeleverd waaruit blijkt dat Hamburg ook schadeloosstelling moet betalen. Dit kan erop wijzen dat Harderwijk de agressor in het conflict was.
| De waarde van een mark sterling Een (mark) sterling is een middeleeuwse Engelse munt die in de dertiende eeuw vaak werd gebruikt als algemene maatstaaf voor de waardebepaling van geld.1 Het is lastig te bepalen hoe de waarde zich verhoudt tot de tegenwoordige tijd. Tevens is expliciet in de onderhandelingen opgenomen dat burgers van de ene stad schade toebrengt aan eigendommen, schepen of op andere wijze van een burger uit de andere stad, de persoon daar zelf geheel verantwoordelijk voor werd gehouden. Het zou kunnen dat deze bepaling is opgenomen, omdat tijdens het conflict verantwoording voor ‘terreuracties’ werd genomen door de stad, in plaats van persoonlijke verantwoording. In vredestijd is daar dan geen sprake van. Dit is echter slechts gissen, omdat er geen documenten zijn overgeleverd waaruit de aard van de ruzie blijkt. |
De strijdbijl begraven
Dat de Hanze geen langslepende twisten kon gebruiken, moge duidelijk zijn. Van steden werd verlangd dat zij conflict oplosten, met bemiddeling van andere Hanzesteden. In de strijd tussen Harderwijk en Hamburg bemiddelden de steden Deventer en Zwolle. Zij waren neutraal in het conflict en konden daarom beide partijen bewegen tot besprekingen. Dat dit gelukt is, blijkt uit het laatste overgeleverde archiefstuk met betrekking tot dit onderwerp. Op 23 augustus 1280 verklaren de burgemeesters van Hamburg in tegenwoordigheid van getuigen Otto de Tuldorpe en Henricus Lenis, dat de kwesties bestaande tussen hun burgers en die van Harderwijk zijn bijgelegd. Eind goed, al goed.
Dit is een achtergrondartikel bij Het Hanze Hoorspel, dé Hanze podcast van het Streekarchivariaat Noordwest-Veluwe. Het Hanze Hoorspel is geproduceerd door Gus Maussen On-Site Storytelling & Podcasts, in opdracht van het Streekarchivariaat Noordwest-Veluwe in samenwerking met Oudheidkundige Vereniging Arent thoe Boecop en Jeugdtheaterschool Elburg. Met speciale dank aan de stemacteurs: Jeannet Mondria, Karen Sangers, Kees van de Streek, Wilfred ten Have, Ryan (14), Wietse (12), Nora (12) en Iris (11).
1 https://www.geschiedenisbibliotheekgroningen.nl/historie/gdw/2aduard-drenterwolde-en-de-hunze/23-de-tekst (geraadpleegd op 7 maart 2023).